දින දර්ශනය යනු කුමක්ද?

දින දර්ශනය යනු කාලය දිගුවකට වෙන්කරමින් (දවස්, මාස, වසර වැනි ඒකකයන් ලෙස) ඒවා නියමිත අනුපිළිවෙළකට සකස් කරන පද්ධතියකි. මෙය සමාජය තුළ කාලය සංවිධානය කිරීම, කෘෂිකාර්මික ක්‍රියා, ආගමික උත්සව, රාජ්‍ය පාලනය, වාණිජ කටයුතු, සහ දෛනික ජීවිතය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය මෙවලමක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. “දින දර්ශනය” යන වචනය ලතින් භාෂාවේ “කලෙන්දාරියුම්” (calendarium) යන වචනයෙන් ආවරණය වන අතර, එය මුල්‍ය ගිණුම් පොතක් ලෙසද භාවිතා විය. පුරාණ යුගයන්හි සිටම මිනිසුන් සූර්යයා, සඳ, තාරකා වැනි ස්වභාවික පරිවර්තන පදනම් කරගෙන කාලය මැනීමේ ක්‍රම නිර්මාණය කර ඇත.

දින දර්ශනයක් නිර්මාණය කිරීමේ මූලික අරමුණ වන්නේ කාලය සංවිධානය කිරීමයි. එය සමාජය තුළ කෘෂිකාර්මික කටයුතු, ආගමික උත්සව, රාජ්‍ය පාලනය, වාණිජ කටයුතු, සහ දෛනික ජීවිතය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය මෙවලමක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. කාලය නිවැරදිව වෙන් කිරීම, උත්සව, කෘෂිකාර්මික කටයුතු, සහ සමාජීය ක්‍රියාකාරකම් නිවැරදිව සැලසුම් කිරීම සඳහා දින දර්ශනයක් අත්‍යවශ්‍ය වේ.

දින දර්ශන ඉතිහාසය :

පුරාණ යුගයන් සිට වර්තමානය දක්වා

පුරාණ දින දර්ශන

පුරාණ සමාජයන්හි දින දර්ශන නිර්මාණය කිරීමේදී ස්වභාවික පරිවර්තන (සඳේ පරිවර්තනය, සූර්යයාගේ වාරිකත්වය, තාරකා) පදනම් කරගෙන කාලය මැනීමේ ක්‍රම නිර්මාණය විය. පුරාණ සූර්ය දින දර්ශනයක් ලෙස ඉජිප්තු දින දර්ශනය, පුරාණ චන්ද්‍ර දින දර්ශනයක් ලෙස සූමරියානු/බැබිලෝනියානු දින දර්ශනය, සහ ලුනීසූර්ය (චන්ද්‍ර-සූර්ය) දින දර්ශනයක් ලෙස චීන, ඉන්දියානු, සහ යුදෙව් දින දර්ශන දැක්විය හැක.

• සූර්ය දින දර්ශන: සූර්ය වසර (365.24 දින) පදනම් කරගත් දින දර්ශන. උදා: ඉජිප්තු, ජුලියන්, ග්‍රෙගොරියන්.

• චන්ද්‍ර දින දර්ශන: සඳේ පරිවර්තන (සිනොඩික් මාසය ~29.53 දින) පදනම් කරගත් දින දර්ශන. උදා: ඉස්ලාම් හිජ්රි.

• චන්ද්‍ර-සූර්ය (Lunisolar) දින දර්ශන: සඳේ මාස හා සූර්ය වසර සම්බන්ධ කරගත් දින දර්ශන. උදා: හින්දු, බෞද්ධ, යුදෙව්, චීන.

ඉතිහාසයේ වැදගත් මාරු

• ජුලියන් දින දර්ශනය (45 BCE): ජුලියස් සීසර් විසින් හඳුන්වා දුන් සූර්ය දින දර්ශනයකි. වසරක් දින 365ක් සහ එක් වසරකට එක් වරක් අධික දිනක් (Leap Day) එක් කිරීමේ ක්‍රමය හඳුන්වා දුන්නා.

• ග්‍රෙගොරියන් දින දර්ශනය (1582 CE): ජුලියන් දින දර්ශනයේ අක්‍රමිකතාව නිවැරදි කිරීම සඳහා පෝප් ග්‍රෙගරි XIII විසින් හඳුන්වා දුන්නා. අධික වසර නීතිය සංශෝධනය කර වසරේ සාමාන්‍ය දිග 365.2425 දිනක් බවට පත් කළා. මෙය අද ලෝකයේ බහුතරයක් භාවිතා කරන දින දර්ශනයයි.

දින දර්ශන සංශෝධන

ජුලියන් සිට ග්‍රෙගොරියන් දක්වා: ජුලියන් දින දර්ශනයේ වසරේ දිග සූර්ය වසරට වඩා වැඩිවීම නිසා වසරකට මිනිත්තු 11ක් වඩා වැඩි විය. මෙය සියවසකට දින 1ක් වශයෙන් කාලය ඉදිරියට යාමට හේතු විය. ග්‍රෙගොරියන් සංශෝධනයෙන් අධික වසර නීතිය වෙනස් කර, සූර්ය වසරට වැඩිම ආසන්නතාවක් ලබා දුන්නා.

දින දර්ශන වර්ග: සූර්ය, චන්ද්‍ර, චන්ද්‍ර-සූර්ය

සූර්ය දින දර්ශන

සූර්ය දින දර්ශනය යනු සූර්ය වසර (Earth’s revolution around the Sun) පදනම් කරගත් දින දර්ශනයකි. මෙහි මාස සඳේ පරිවර්තන සමඟ නොගැලපේ. උදා: ග්‍රෙගොරියන්, ජුලියන්, ඉජිප්තු, ඉන්දියානු ජාතික දින දර්ශනය, ඉරාන හිජ්රි.

• වසරක්: සාමාන්‍යයෙන් 365 දින, අධික වසරේදී 366 දින.

• මාස: 12 (28–31 දින).

• සතිය: 7 දින.

• අධික වසර නීතිය: සෑම වසර 4කට එක් වරක් (ග්‍රෙගොරියන්හි සෑම 100කට එක් වරක් නොව, 400කට එක් වරක් පමණක්).

චන්ද්‍ර දින දර්ශන

චන්ද්‍ර දින දර්ශනය යනු සඳේ පරිවර්තන (සිනොඩික් මාසය ~29.53 දින) පදනම් කරගත් දින දර්ශනයකි. වසරක් මාස 12ක් (354 දින) වන අතර, සූර්ය වසරට වඩා කෙටි නිසා උත්සව, කෘෂිකාර්මික කටයුතු සෑම වසරකම වෙනස් වේ. උදා: ඉස්ලාම් හිජ්රි දින දර්ශනය.

• වසරක්: 354 දින (මාස 12).

• මාස: 29 හෝ 30 දින.

• සතිය: 7 දින.

• අධික මාස/දින: නැත (ඉස්ලාම් දින දර්ශනය pure lunar).

චන්ද්‍ර-සූර්ය (Lunisolar) දින දර්ශන

චන්ද්‍ර-සූර්ය දින දර්ශනය යනු සඳේ මාස හා සූර්ය වසර සම්බන්ධ කරගත් දින දර්ශනයකි. මාස සඳේ පරිවර්තන අනුව, වසර සූර්ය වසරට ගැලපෙන ලෙස අමතර මාස (Leap Month/Intercalary Month) එක් කරයි. උදා: හින්දු, බෞද්ධ, යුදෙව්, චීන, බුරුම, සිංහල-බෞද්ධ දින දර්ශන.

• වසරක්: සාමාන්‍යයෙන් 354 දින (මාස 12), අධික වසරේදී 384 දින (මාස 13).

• මාස: 29 හෝ 30 දින.

• සතිය: 7 දින.

• අධික මාස: සෑම 2–3 වසරකට එක් වරක් (Metonic cycle: වසර 19කට මාස 7ක්).

දින දර්ශන ව්‍යුහය: මාස, දින, සතිය, අන්තර්කාල ක්‍රම

දින

දිනක් යනු පෘථිවිය වටා එක වරක් භ්‍රමණය වීමේ කාලයයි (~24 පැය). දින ආරම්භය සමාජ අනුව වෙනස් විය හැක: උදා: මධ්‍යම රාත්‍රිය (රෝමය, ග්‍රෙගොරියන්), උදෑසන (ඉජිප්තු), හෝ සන්ධ්‍යා (බැබිලෝනියන්, යුදෙව්).

සතිය

බහුතර දින දර්ශනවල සතියක් දින 7ක් වන අතර, පුරාණ යුගයන්හි 4, 5, 8, 10, 13 දින සතිද තිබුණි. උදා: ඉග්බෝ (නයිජීරියා) – 4 දින, යෝරුබා – 4 දින, චීන – 10 දින, පුරාණ රෝමය – 8 දින.

මාස

මාසය සඳේ පරිවර්තන අනුව (සිනොඩික් මාසය ~29.53 දින) හෝ සූර්ය වසරේ වාරිකත්වය අනුව (සූර්ය මාස ~30.44 දින) සකස් කරයි. බහුතර දින දර්ශනවල මාස 12ක් ඇත.

අන්තර්කාල (Intercalation) ක්‍රම

චන්ද්‍ර-සූර්ය දින දර්ශනවල සඳේ මාස හා සූර්ය වසර ගැලපීම සඳහා අමතර මාස (Leap Month) හෝ දින (Leap Day) එක් කරයි. Metonic cycle (වසර 19කට මාස 7ක්) බහුලව භාවිතා වේ.

ග්‍රෙගොරියන් දින දර්ශනය: නිර්මාණය, ව්‍යුහය, අධික වසර නීතිය

නිර්මාණය සහ ඉතිහාසය

ග්‍රෙගොරියන් දින දර්ශනය 1582 දී පෝප් ග්‍රෙගරි XIII විසින් හඳුන්වා දුන්නා. මෙය ජුලියන් දින දර්ශනයේ අක්‍රමිකතාව නිවැරදි කිරීම සඳහා සංශෝධනයකි. ජුලියන් දින දර්ශනයේ වසරක් 365.25 දිනක් වූ අතර, සූර්ය වසර (365.2422 දින) ට වඩා වැඩි නිසා වසරකට මිනිත්තු 11ක් වඩා වැඩි විය. මෙය සියවසකට දින 1ක් ලෙස කාලය ඉදිරියට යාමට හේතු විය. ග්‍රෙගොරියන් සංශෝධනයෙන් අධික වසර නීතිය වෙනස් කර, සූර්ය වසරට වැඩිම ආසන්නතාවක් ලබා දුන්නා.

ව්‍යුහය

• වසරක්: 365 දින (සාමාන්‍ය වසර), 366 දින (අධික වසර).

• මාස: 12 (ජනවාරි – දෙසැම්බර්), 28–31 දින.

• සතිය: 7 දින.

• අධික වසර නීතිය: සෑම වසර 4කට එක් වරක් අධික වසරක් (Leap Year), නමුත් සෑම 100කට එක් වරක් නොව, 400කට එක් වරක් පමණක් (උදා: 1600, 2000 ලීප් වසර; 1700, 1800, 1900 නොවේ).

• වසර ආරම්භය: ජනවාරි 1.

ලෝක භාවිතය

ග්‍රෙගොරියන් දින දර්ශනය අද ලෝකයේ බහුතර රටවල්හි රාජ්‍ය, වාණිජ, සහ දෛනික කටයුතු සඳහා භාවිතා වේ. ආගමික උත්සව සඳහා බොහෝ රටවල්හි පාරම්පරික දින දර්ශනද භාවිතා වේ (උදා: ඉස්ලාම්, යුදෙව්, හින්දු, බෞද්ධ).

බෞද්ධ දින දර්ශනය: ශ්‍රී ලංකාවේ භාවිතය, ව්‍යුහය, වසර ගණන

හැඳින්වීම

බෞද්ධ දින දර්ශනය යනු චන්ද්‍ර-සූර්ය (lunisolar) පද්ධතියක් වන අතර, සඳේ මාස හා සූර්ය වසර සම්බන්ධ කරගත් දින දර්ශනයකි. මෙය ශ්‍රී ලංකාව, තායිලන්තය, මියන්මාරය, කම්බෝජය, ලාඕස්, සහ දකුණු–නැගෙනහිර ආසියාවේ බහුතර රටවල්හි බෞද්ධ උත්සව, පෝය දින, සහ ආගමික කටයුතු සඳහා භාවිතා වේ.

වසර ගණන (Buddhist Era)

• බෞද්ධ වසර (Buddhist Era, BE) ගණනය කිරීමේ ආරම්භය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ පරිනිර්වාණය (Parinibbana) ලෙස සලකයි.

• ශ්‍රී ලංකාව සහ මියන්මාරය: BE = CE + 544 (උදා: 2025 CE = 2569 BE).

• තායිලන්තය, කම්බෝජය, ලාඕස්: BE = CE + 543 (උදා: 2025 CE = 2568 BE).

• වසර ආරම්භය: බොහෝ විට අප්‍රේල් මැද (සූර්යයා මේශ රාශියට පිවිසෙන අවස්ථාව).

ව්‍යුහය

• වසරක්: සාමාන්‍ය වසර – මාස 12ක් (354 දින), අධික වසර – මාස 13ක් (384 දින), විශේෂ අධික වසර – 385 දින.

• මාස: 29 හෝ 30 දින (අනියම්ව).

• මාස නම්: සිංහල, පාලි, සංස්කෘත, බුරුම, තායි, කම්බෝජ, ලාඕස් වැනි භාෂා අනුව වෙනස් වේ.

• මාස ව්‍යුහය: සඳේ පරිවර්තන අනුව මාස 12ක් (අනියම්ව 29, 30 දින), අවුරුද්දක් 354 දින.

• අමතර මාස (Leap Month): වසර 19කට මාස 7ක් (Metonic cycle) එක් කරයි.

• අමතර දින (Leap Day): විශේෂ අවස්ථාවලදී එක් කරයි.

ආදිවාසි සහ ප්‍රාදේශීය දින දර්ශන: ජනප්‍රිය පද්ධති සහ භාවිතා

සූර්ය වර්ෂ

• Tropical Year: සූර්යයාගේ වසරක් (vernal equinox to vernal equinox) – 365.24219 දින.

• Sidereal Year: තාරකා සම්බන්ධයෙන් සූර්යයාගේ වසරක් – 365.2564 දින.

චන්ද්‍ර මාස

• Synodic Month: සඳේ පූර්ණ පරිවර්තනයක් – 29.53059 දින.

නක්ෂත්‍ර

• හින්දු/බෞද්ධ දින දර්ශනවල නක්ෂත්‍ර 27ක් (13°20′ සෑම එකකටම).

• සඳේ මසකට නක්ෂත්‍ර 27ක් හරහා ගමන් කරයි.

අන්තර්කාල ක්‍රම

• Metonic Cycle: වසර 19කට මාස 7ක් එක් කිරීම (235 මාස = 19 වසර).

• Leap Year/Leap Month: සූර්ය වසර හා චන්ද්‍ර මාස ගැලපීම සඳහා.

දින දර්ශන සහ තාක්ෂණය: ඩිජිටල් දින දර්ශන, AI සහ ස්මාර්ට් කාලසටහන්

• ඩිජිටල් දින දර්ශන: Google Calendar, Microsoft Outlook, Apple Calendar වැනි ඩිජිටල් දින දර්ශන භාවිතයෙන් කාලසටහන්, උත්සව, රැස්වීම්, සහ දෛනික කටයුතු සංවිධානය කරයි.

• AI සහ ස්මාර්ට් කාලසටහන්: AI පදනම් කළ කාලසටහන්, ස්මාර්ට් scheduling, ස්මාර්ට් notifications, සහ කාලය කළමනාකරණය සඳහා නවීන මෙවලම් භාවිතා වේ.

• බෞද්ධ, හින්දු, ඉස්ලාම්, යුදෙව්, චීන දින දර්ශන සඳහා ඩිජිටල්/මොබයිල් යෙදුම්: උත්සව, පෝය දින, ආගමික කටයුතු සඳහා විශේෂිත යෙදුම්.

දින දර්ශනගේ සමාජීය බලපෑම්: කෘෂිකාර්මික, ආගමික, රාජ්‍ය, ආර්ථික

කෘෂිකාර්මික බලපෑම

• කෘෂිකාර්මික වාරිකත්වය, වගා කටයුතු, හා අස්වැන්න සඳහා කාලය නිවැරදිව වෙන් කිරීම අත්‍යවශ්‍යයි.

• උදා: ශ්‍රී ලංකාවේ සිංහල-බෞද්ධ නව වසර (අප්‍රේල්) අස්වැන්න අවසන් වීම හා නව වගාව ආරම්භය සමඟ ගැලපේ.

ආගමික බලපෑම

• උත්සව, පෝය දින, ආගමික කටයුතු, ව්‍රත, ආදී සඳහා දින දර්ශනය අත්‍යවශ්‍යයි.

• බෞද්ධ, හින්දු, ක්‍රිස්තියානි, ඉස්ලාම් ආගමික උත්සව දින දර්ශනය අනුව වෙනස් වේ.

රාජ්‍ය සහ ආර්ථික බලපෑම

• රාජ්‍ය නිවාඩු, උත්සව, පෝය දින, වාණිජ කටයුතු, සහ දෛනික ජීවිතය සඳහා දින දර්ශනය අත්‍යවශ්‍යයි.

• උත්සව සමයේ සංචාරක, වෙළඳ, සහ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වැඩිවේ.

සමාජීය සහ සංස්කෘතික බලපෑම

• උත්සව, කලා, සංගීත, නාට්‍ය, සහ සමාජීය සම්බන්ධතා දින දර්ශනය අනුව සංවිධානය වේ.

• ආදිවාසි සහ ප්‍රාදේශීය සමාජයන්හි කාලය සංවිධානය කිරීමේ විවිධ ක්‍රම.

ශ්‍රී ලංකාවේ භාවිතා වන දින දර්ශන

වසර ගණන උදාහරණ

සාමාන්‍ය අවබෝධය සඳහා සරල උදාහරණ

1. පෝය දින: සෑම මාසයකම පූර්ණ සඳ දිනය ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය නිවාඩුවක්, බෞද්ධ උත්සව දිනයක්.

2. සිංහල-බෞද්ධ නව වසර: අප්‍රේල් මැද (13/14) – කෘෂිකාර්මික වාරිකත්වය, නව වගාව ආරම්භය.

3. හින්දු තායි පොංගල්: ජනවාරි මැද – අස්වැන්නට ස්තුති කිරීම, හින්දු උත්සව.

4. ඉස්ලාම් රමසාන්: හිජ්රි දින දර්ශනය අනුව මාස 9 – වසරකට 11 දිනකින් ඉදිරියට යයි.

5. ග්‍රෙගොරියන් නව වසර: ජනවාරි 1 – ලෝකයේ බහුතර රටවල්හි රාජ්‍ය නව වසර.